ગુજરાતી વ્યાકરણ : સમાસ | Gujarati Vyakaran : Samaas

→ સમાસ : સમ્ + આસ . જેમાં સમ્ એટલે સરખું અને આસ એટલે ગોઠવણી.

→ પદોની વ્યવસ્થિત ગોઠવણી એટલે "સમાસ"

→ સમાસ એટલે સંક્ષેપ, સમાવવું કે સમાવેશ.

→ જયારે બે કે તેથી વધુ પદો જોડાઈને એક નવું પદ બને તેને સમાસ કહે છે.

→ સાર્થ જોડણી કોશ સમાસની આ પ્રમાણે વ્યાખ્યા આપે છે : “બે કે વધારે શબ્દોના સંયોગથી થયેલો શબ્દ.

સમાસનાં લક્ષણો

1. સમાસમાં લખાણને ટૂંકાવવામાં આવે છે.

   
   
   


→ જેમ કે,


→ રાજાનો દરબાર = રાજદરબાર


→ માતા અને પિતા = માતાપિતા



2. સમાસમાં વપરાતા વિભિન્ન શબ્દો સાથે લખાય છે.

   
   
   
→ જેમ કે


→ બજારભાવ


→ વનમાળી



3. સમાસને પરિણામે સમસ્ત પદમાંથી એક જ અર્થ નીકળે છે. તેથી વાક્યના અન્ય પદોનો અન્વય મુખ્ય પદ સાથે હોય છે.

   
   
   


→ જેમ કે,


→ રાજમહેલમાં મુખ્ય પદ મહેલ છે. તેથી વાક્યના અન્ય પદો મહેલને અનુસરશે



4. કેટલાક સમાસમાં પદો વચ્ચે સંધિના નિયમ પ્રમાણે જોડાણ થાય છે.

   
   
   


→ જેમ કે,


→ દેવોનું આલય = દેવાલય


→ ઇશ્વરને આધીન = ઈશ્વરાધીન

---

સમાસના મુખ્ય પ્રકાર

→ સમાસ રચનામાં જે પદો ભેગાં થાય છે તેમા ત્રણ પ્રકારની સ્થિતિ જોવા મળે છે. તેને આધારે સમાસના મુખ્ય ત્રણ પ્રકારો પડે છે.

1. સર્વપદપ્રધાન સમાસ

   
   
   


→ જે સમાસના બધાં પદો એક જ મોભાનાં હોય અને વાક્યમાં સમાન મહત્ત્વ ધરાવતાં હોય તેવા સમાસને સર્વપદપ્રધાન સમાસ કહે છે.


→ દા.ત. દ્વન્દ્વ એ સર્વપદપ્રધાન સમાસ છે. આ પ્રકારના સમાસમાં સમાસનું કેન્દ્ર સમાસની અંદર જ રહેલું છે.

>

---




2. એકપદ પ્રધાન સમાસ

   
   
   


→ જે સમાસનું એક પદ ગૌણ હોય અને બીજું પદ મુખ્ય હોય તેને એકપદ પ્રધાન સમાસ કહે છે.


→ કર્મધારય સમાસ


→ મધ્યમપદલોપી સમાસ


→ દ્વિગુ સમાસ


→ તત્પુરુષ સમાસ


→ અન્યપદપ્રધાન સમાસ



---




3. અન્યપદપ્રધાન સમાસ

   
   
   


→ જે સમાસનાં બંને પદો ગૌણ હોય અને બંને પદો કોઈ બીજા બહારના પદ પર આધાર રાખતા હોય તો તેને અન્યપદપ્રધાન સમાસ કહે છે.


→ બહુવ્રીહિ સમાસ


→ ઉપપદ સમાસ


→ અવ્યયીભાવ સમાસ

---

---

સમાસનો વિગ્રહ

→ સામાસિક પદોને છૂટાં પાડીને સમજાવાની પ્રક્રિયાને સમાસનો વિગ્રહ કહે છે.

→ જેમ કે, રાજ દરબાર = રાજા નો દરબાર

ગુજરાતી સમાસોનું વર્ગીકરણ

→ ગુજરાતી સમાસોનું વર્ગીકરણ મોટે ભાગે સંસ્કૃત સમાસોના વર્ગીકરણને આધારે કરાયું છે.

→ જો કે સંસ્કૃત વિભક્તિવ્યવસ્થા અને ગુજરાતી વિભક્તિવ્યવસ્થામાં રહેલા કેટલાક ભેદોને લીધે સમાસના વિગ્રહમાં મુશ્કેલી સર્જાય છે.

→ ગુજરાતીમાં મુખ્ય સમાસના પ્રકારો નીચે પ્રમાણે છે॰

→

1. દ્વન્દ્વ સમાસ : Click Here


2. તત્પુરુષ સમાસ : Click Here


3. મધ્યપદલોપી સમાસ : Click Here


4. ઉપપદ સમાસ : Click Here


5. કર્મધારય સમાસ


6. દ્વિગુ સમાસ : Click Here


7. બહુવીહિ સમાસ


8. અવ્યયીભાવ સમાસ : Click Here

Facebook Page માં જોડાવવા માટે અહીં ક્લિક કરો