ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ – 1885 | Indian National Congress – 1885 | ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસનો સ્થાપના દિવસ

Pargi Digvijay Friday, December 30, 2022

ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસનો સ્થાપના દિવસ | ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ – 1885

ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસનો સ્થાપના દિવસ | ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ – 1885

→ કોંગ્રેસ (લોકોનો સમૂહ) શબ્દ ઉત્તર અમેરિકાના ઈતિહાસમાંથી લેવામાં આવ્યો છે.

→ ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસની પૂર્વગામી સંસ્થાનો વિચાર સર્વપ્રથમ ડફરિનના મગજમાં આવ્યો હતો.

→ સ્થાપક : એ.ઓ. હ્યુમ (એલન ઓક્ટેવિયન હ્યુમ – સ્કોટલેંડ ના નિવાસી)

→ સ્થળ : ગોકુળદાસ તેજપાલ સંસ્કૃત પાઠશાળા. મુંબઈ

→ પ્રથમ અધ્યક્ષ : વ્યોમેશ ચંદ્ર બેનરજી

→ સભ્ય સંખ્યા : 72

→ મુખ્ય સભ્યો : દાદાભાઈ નવરોજી, ફિરોજશાહ મહેતા, દીનશા એદલજી વાચ્છા, કાશીનાલ તૈલંગ, વી. રાઘવાચાર્ય. એન.જી. ચંદ્રાવરકર, એસ. સુબ્રમણ્યમ

વર્ષ	સ્થળ	અધ્યક્ષ	વિશેષતા
1885	મુંબઈ	વ્યોમેશ ચંદ્ર બેનરજી	પ્રથમ અધિવેશન
1888	અલાહાબાદ	જ્યોર્જ યુલે	પ્રથમ અંગ્રેજ અધ્યક્ષ
1902	અમદાવાદ	સુરેન્દ્રનાથ બેનરજી	ગુજરાત પ્રથમ અધિવેશન
1907	સુરત	રાસબિહારી ઘોષ	કોંગ્રેસનાં ભાગલા
1917	કલકતા	એની બેસન્ટ	પ્રથમ સ્ત્રી અધ્યક્ષ
1924	બેલગાવ	ગાંધીજી	ગાંધીજીના પ્રમુખ પદે એકમાત્ર અધિવેશન
1929	લાહોર	જવાહરલાલ નહેરુ	પૂર્ણ સ્વરાજનો ઠરાવ
1938	હરીપુરા (સુરત)	સુભાષચંદ્ર બોઝ	સૌથી યુવા અધ્યક્ષ
1942	મુંબઈ	મૌલાના અબુલ કલામ	હિન્દ છોડો ચળવળ
1947	મેરઠ	આચાર્ય જે. બી. કૃપલાણી	આઝાદી

→ ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ (INC)ની સ્થાપના 28 ડિસેમ્બર, 1885ના રોજ મુંબઇ ખાતે નિવૃત્ત બ્રિટિશ સિવિલ સેવક એ. ઓ. હ્યુમે (એલન ઓક્ટોવિયન હ્યુમ), વ્યોમેશચંદ્ર બેનર્જી તથા આનંદ મોહન બોઝે કરી હતી.

→ કોંગ્રેસ શબ્દ સંયુક્ત રાજ્ય અમેરિકા (USA)માંથી લેવામાં આવ્યો છે. જેનો અર્થ 'લોકોનો સમૂહ' એવો થાય છે. તેનું પ્રારંભિક નામ 'ઇન્ડિયન નેશનલ યુનિયન રાખવામાં આવ્યું હતું. વર્ષ 2024માં 139મો સ્થાપના દિવસ છે.

→ પ્રથમ સંમેલન પૂનામાં થનાર હતું. પરંતુ ત્યાં પ્લેગ ફેલાવાને કારણે આ સંમેલન મુંબઇમાં યોજાયું અને પછી દાદાભાઈ નવરોજીની ભલામણ મુજબ સંસ્થાનું નામ બદલીને 'ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ' (INC) રાખવામાં આવ્યું હતું.

→ એ. ઓ. હ્યુમને લાગ્યું કે જનતાના અસંતોષને ઘટાડવામાં નહીં આવે તો 1857 જેવી ક્રાંતિ થશે, તેથી તેમણે બંધારણીય સંસ્થા સ્થાપવા માટે તત્કાલીન વાઈસરોય ડફરીનને સમજાવ્યા હતાં.

→ વિવેચકો કોંગ્રેસને ‘કૂકર માંથી પ્રેસર રિલીઝ કરનાર 'સેફ્ટી વાલ્વ તરીકે ઓળખે છે.

→ કોંગ્રેસના સૌથી વધુ અધિવેશન કલકત્તામાં 10 વાર યોજાયા હતા તેમજ મુંબઈ અને મદ્રાસમાં 7 વાર યોજાયા હતા. સ્વતંત્રતા સમયે કોંગ્રેસના અધ્યક્ષ આચાર્ય જે.બી. કૃપલાણી હતા અને સ્વતંત્રતા પછી કોંગ્રેસના અધ્યક્ષ પી. સીતારમૈયા હતા.

→ 28 ડિસેમ્બર, 1885ના રોજ ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ (INC)નું પ્રથમ સંમેલનનું આયોજન મુંબઈ ખાતે ગોકુળદાસ તેજપાલ સંસ્કૃત શાળાના એક હોલમાં કરાયું હતું. જેમાં વ્યોમેશચંદ્ર બેનર્જી (W. C. Banerjee)ને કોંગ્રેસના પ્રથમ અધ્યક્ષ બનાવવામાં આવ્યા હતા.

→ કોંગ્રેસની સ્થાપનાની સાથે જ એક એવી પ્રથાની શરૂઆત કરવામાં આવી કે બેઠકના અધ્યક્ષ જે તે પ્રાંતમાં બેઠકનું આયોજન કરવાનું હોય તે પ્રાંતના ન હોવા ન જોઈએ.)

→ વર્ષ 1924 બેલગાંવ (કર્ણાટક) અધિવેશનમાં ગાંધીજી (માત્ર એકવાર) અધ્યક્ષ રહ્યા હતા.

ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ (INC)ના અધિવેશનમાં મહિલા અધ્યક્ષ

વર્ષ	સ્થળ	અધ્યક્ષ	મહત્વ
1917	કલકતા	એની બેસન્ટ	પ્રથમ મહિલા અધ્યક્ષ
1925	કાનપૂર	સરોજિની નાયડુ	પ્રથમ ભારતીય મહિલા અધ્યક્ષ
1933	કલકતા	નલિની સેન ગુપ્તા	ભારતીય મૂળના પ્રથમ વિદેશી મહિલા

ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ (INC)ના અલગ અલગ અધ્યક્ષની યાદી

યાદી	નામ
પ્રથમ અધ્યક્ષ	વ્યોમેશયંદ્ર બેનર્જી
પ્રથમ પારસી અધ્યક્ષ	દાદાભાઈ નવરોજી
પ્રથમ મુસ્લિમ અધ્યક્ષ	બદરૂદીન તૈયબજી
પ્રથમ અંગ્રેજી અધ્યક્ષ	જ્યોર્જ યુલે
પ્રથમ મહિલા અધ્યક્ષ	એની બેસન્ટ
સૌથી યુવા અધ્યક્ષ	મૌલાના અબ્દુલ કલામ
પ્રથમ ભારતીય મહિલા અધ્યક્ષ	સરોજીની નાયડુ

રાસબિહારી ઘોષ વર્ષ 1907 અને 1908, જવાહરલાલ નહેરૂ વર્ષ 1935 અને 1936 સુભાષચંદ્ર બોઝ વર્ષ 1938ના હરીપુરા અને 1937ના ત્રિપુરી અધિવેશન એમ બે - કોંગ્રેસના અધ્યક્ષ રહ્યા હતા.

રાષ્ટ્રીય પક્ષો

ક્રમ	પૂરું નામ	સ્થાપના વર્ષ	ચિન્હ
1	ભારતીય જનતા પાર્ટી(BJP)	1980	કમળ
2	ઇન્ડિયન નેશનલ કોંગ્રેસ(INC)	1885	પંજો(હથેળી)
3	કોમ્યૂનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ઇન્ડિયા- માર્ક્સવાદી (CPI-M)	1964	હથોડી, દાતરડું અને તારા
4	નેશનલ પીપલ્સ પાર્ટી(NPP)	2013	પુસ્તક (બુક)
5	બહુજન સમાજ પાર્ટી(BSP)	1984	હાથી
6	આમ આદમી પાર્ટી(AAP)	2012	ઝાડુ