→ હડપ્પીય સભ્યતાનું સૌથી વિશિષ્ટ પાસું તેનું નગર-આયોજન છે. સમગ્ર સભ્યતામાં આ આયોજન એકસમાન છે.
→ નગરો, ગલીઓ, મકાનોનો ઢાંચો, ઈંટો, તેની બનાવટ અને સભ્યતાનાં તમામ સ્થળોમાં એક જ પ્રકારનું આયોજન જોવા મળે છે.
→ તમામ નગરો બે ભાગમાં વિભાજિત થયેલાં છે.
પશ્ચિમ ભાગ
પૂર્વ ભાગ
પશ્ચિમ ભાગ
→ નગરના પશ્ચિમ ભાગમાં એક ઊંચા ચબૂતરા પર બનેલ કિલ્લો (Citadel) આવેલો છે.
→ પશ્ચિમ ભાગનો આ કિલ્લો વિશિષ્ટ રીતે બાંધેલો છે અને તેનો દેખાવ સ્વાભાવિક રીતે શાસકના રહેઠાણ જેવો છે, જેમાં શાસનવ્યવસ્થાનું કાર્ય ચાલતું હશે. અહીં શાસન સાથે સંકળાયેલા લોકોના દરજજા પ્રમાણેનાં કાર્યાલયો છે.
→ સાથે-સાથે અનાજ રાખવાના (સંગ્રહ કરવાના) કોઠાર પણ છે.
→ કિલ્લાને ચારે બાજુથી રક્ષણ આપવા તેની કિલ્લેબંધી કરવામાં આવી છે.
→ જ્યારે નગરના પૂર્વ ભાગમાં, જેને નીચલું નગર (Lower Town) કહેવામાં આવે છે, ત્યાં લોકોનો વસવાટ નિર્ધારિત થયેલો છે.
→ પૂર્વ તરફ આવેલા નગરના ભાગમાં રહેણાંકના મકાનોનો સમાવેશ થાય છે. તેમાં કાટખૂણે કાપતા રસ્તાઓ વિશિષ્ટ રીતે બનાવવામાં આવેલ છે. મુખ્ય માર્ગનું નાના રસ્તાઓ સાથે જોડાણ છે.
→ મોટાભાગનાં મકાનોનો ભઠ્ઠીમાં પકાવેલી ઈટોનાં બનેલાં છે.
મકાનો અને તેની વેશેષતા
→ કેટલાંક મોટા ઘરોમાં ત્રણ-ચાર ઓરડાઓ છે. તેની સાથે સાથે આંગણું, કૂવો, રસોડું, બાથરૂમ અને ચબૂતરાના અવશેષો પણ પ્રાપ્ત થયા છે.
→ આ મકાનોની એક અદ્ભુત વિશેષતા એ છે કે, તેના દરવાજા (કે બારણાં) મુખ્ય માર્ગો ઉપર ખુલવાને બદલે અંદરની શેરીમાં ખૂલે તેવા રહેતા.
→ મકાનોના આકારમાં તફાવત છે. જે આ વાતનો સંકેત આવે છે કે, ધનવાન લોકો મોટા ઘરમાં રહેતા હોવા જોઈએ જ્યારે આમવર્ગના લોકો એક ઓરડાના મકાનમાં રહેતા હોવા જોઈએ.
→ હડપ્પીય સભ્યતાના નગર-આયોજનનું સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ લક્ષણ એટલે તેમની ગટર યોજના, જે તમામ નગરોમાં જોવા મળે છે.
→ દરેક ઘરમાં કુવા અને પાકી ઈટોનો પ્રયોગ એ આ સભ્યતાની ખાસ વિશેષતા છે.
→ મોહેં- જો-દડોમાં કેટલાંક મકાનો એક માળ અને બે માળનાં પણ જોવા મળ્યાં છે. તેઓ માળ બનાવવા લાકડાના ભીમનો ઉપયોગ કરતા.
→ બાથરૂમ એ શહેરી સભ્યતાનું પ્રમુખ લક્ષણ ગણાય છે
ગટર યોજના અને તેની વેશેષતા
→ બાથરૂમનું ગંદું પાણી બાથરૂમની બહાર બનાવવામાં આવેલ મોરીમાં એકઠું થાય, તે નાની ગટર- લાઈન દ્વારા મેનહોલ સુધી પહોંચે અને ત્યાર બાદ ફરી વખત ગટરમાર્ગે શહેરની બહાર નીકળી જાય તેવી આધુનિક ગટર યોજના જેવી યોજના અહીંયાં જોવા મળે છે. આ મેનહોલને સાફ રાખવાની વ્યવસ્થા પણ હતી. એટલું જ નહિ. આ ગટર યોજના પર પથ્થરનાં ઢાંકણો પણ રાખવામાં આવતાં, જેથી ગંદા પાણીના કોઈ પણ પ્રકારના જીવાણુઓ બહાર ફેલાઈ ન શકે.
રસ્તાઓ અને તેની વેશેષતા
→ નગરમાં રસ્તાની બંને ભાજુએ ચોક્કસ અંતરેથી મળી આવેલા ખાડા અહીંની રાત્રિપ્રકાશવ્યવસ્થાનો અણસાર આપે છે.
→ પૂર્વ અને પશ્ચિમ શહેરને જુદો પાડતો મુખ્ય રાજમાર્ગ લગભગ 40 ફૂટ જેટલો પહોળો છે.
→ માર્ગોની રચના મકાનો સાથે તેવી રીતે ગોઠવવામાં આવી છે કે તે આપોઆપ સાફ થઈ જાય.
0 Comments
Any suggestions, Please comment Below 👇