રંગપુર | Rangpur

રંગપુર

→ ગુજરાતમાં શોધાયેલું સૌપ્રથમ હડપ્પીય સ્થળ.

→ રંગપુર સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાના લીંબડી તાલુકાના ભાદર નદીના કિનારે આવેલું છે.

→ ભારતીય પુરાતત્વ અધિકારી દ્વારા ઈ.સ. 1931માં “માધોસ્વરૂપ વત્સ” અને ઈ.સ. 1954માં “એસ.આર.રાવ”ના માર્ગદર્શન હેઠળ અહીંયા ખોદકામ કરવામાં આવ્યું હતું.

→ લોથલ ની ઉત્તર – પશ્વિમમાં આવેલા આ સ્થળના ઉત્ખનમાં વસ્તીના ત્રણ સ્તર પ્રાપ્ત થયા છે.

1. કાલ સ્તર - 1
2. કાલ સ્તર - 2
3. કાલ સ્તર - 3

→ કાલ સ્તર-1 એ ઉત્તર પાષાણ યુગની સંસ્કૃતિનો છે. આ યુગમાં માનવી માછીમારી અને શિકાર પર પોતાનું જીવન ગુજારતો હતો.

→ કાલ સ્તર - 2 માં અબરખિયાં લાલ મૃતપાત્ર વાપરતા લોકોએ આવીને વસવાટ કર્યો.

→ આ કાલ સ્તરના ત્રણ પેટા વિભાગો પડે છે.

→ કાલ સ્તર-2અ માં મીણ પાયેલાં મૃતપાત્ર વાપરતા લોકો લગભગ ઈ.સ. પૂર્વે 2000માં લોથલમાંથી આવેલા હડપ્પીયન સાથે ભળ્યા હતા.

→ આ સ્તરમાં વિચિત્ર મૃતપાત્રો, ચર્ટતી પટરીઓ, મણકા, તાંબાની બંગડીઓ, વીંટીઓ અને પથ્થરના ઘનાકાર તોલા મળ્યા છે.

→ તેઓ કાચી ઈંટોના મકાનોમાં રહેતા હતા.

→ આ નાના ગામમાંય જાહેર અને ખાનગી ગટરોની સગવડ હતી. દરેક મકાનમાં ઈંટોની ફરસબંધીવાળો સ્નાનખંડ પણ હતો.

→ કાલ સ્તર-2આ માં હડપ્પીયન સંસ્કૃતિની પડતી નજરે પડે છે.

→ ઈ.સ. પૂર્વે 1900માં આવેલા મોટા પૂરને લીધે અહીં આરૂઢ હડપ્પીય વસાહતોનો નાશ થયો.

→ તાંબાની અછત હતી અને લોથલમાંથી મેળવેલ પદાર્થ વધારે હતા.

→ મૃતપાત્રોનું ઊતરતી કક્ષાનું ઘડતર સાંસ્કૃતિક અવનતિ દર્શાવે છે.

→ આ સંસ્કૃતિનો સમય ઈ.સ. પૂર્વે 2600 સુધીનો અંકાયો છે.

→ કાલ સ્તર-ઈ માં પતન પાએમલી હડપ્પીયન સંસ્કૃતિનો પુન:ઉદય થયો અને નવાં પાષાણ – ઓજારો તથા મૃતપાત્રોનો વિકાસ થયો.

→ તાંબાનો ઉપયોગ ફરી શરૂ થયો.

→ ચળકતા લાલ મૃતપાત્ર નવી સંસ્કૃતિનો ઉદય સૂચવે છે.

→ કાલ સ્તર-3 દરમિયાન માટીની પકવેલી બંગડીઓને બદલે છીપની બંગડીઓ પ્રચલિત થઈ, જોકે તેની શરૂઆત કાલ –ઈ થી થઈ હતી.

→ છીપના ઝીણા મણકા વપરાવાના ચાલુ રહ્યા.

→ હવે, ચળકતા લાલ મૃતપાત્રોની સાથે કાળા અને લાલ મૃતપાત્ર પણ વપરાવા લાગ્યાં.

→ આઝાદી પછી ગુજરાતમાં હડપ્પા સંસ્કૃતિના સૌથી વધુ અવશેષો રંગપુરમાંથી મળી આવ્યા છે.

---

રંગપુરમાં મળેલાં અવશેષો

→ રંગપુરમાં કોઈ મુદ્રા કે મુર્તિ મળી આવી નથી.

→ માટીના વાસણો મળી આવ્યા છે.

→ મણકા બનાવવાનું કારખાનું મળી આવ્યું છે.

→ કાંચી ઈંટોના બનેલ કિલ્લો મળી આવેલ છે.

→ પ્રત્યેક મકાનને ઈંટોની ફરસ બંધવાળો સ્નાનખંડ હતો.

→ સ્નાનખંડ અને રસ્તાઓ આયોજનબદ્ધ જણાય છે.

→ ચોખાના ફોતરાં મળી આવ્યા છે.

→ હાથીદાંતની વસ્તુઓ મળી આવી છે.

→ ટીંબાના ઉત્ખનમાં વસ્તીના ત્રણ પ્રકાર પ્રાપ્ત થયા છે.

→ માટીની પકવેલી બંગડીઓ તથા છીપ (શીપ)ની બંગડીઓ મળી આવેલ છે.

→ રંગપુરમાં ઓજારો અને કુંભારી પ્રકારોનો વિકાસ થયો હતો.

→ કુંભારી પ્રકારોમાં કાંગરીવાળા વાડકા, લાંબી ડોકવાળી અને લંબગોળ ઘાટની બરણીઓ, ટૂંકી કે મણકા ઘાટની હાંસવાળી અને કાંગરી વિનાની થાળીઓ તેમજ હાંસવાળી જાડી કોથળીઓ મળી આવેલ છે.

Telegram Channel માં જોડાવવા માટે અહીં ક્લિક કરો