ગુજરાતી વ્યાકરણ : વિભક્તિ

વિભક્તિ

→ એક પદને બીજા પદ સાથે જોડવાનું કામ કરનાર ઘટકોને “વિભક્તિ પ્રત્યય” કહે છે.

→ ગુજરાતીમાં સંસ્કૃત અનુસરીને વિભક્તિના પ્રત્યય નીચે પ્રમાણે મળે છે.

વિભક્તિ	પ્રત્યય
પ્રથમા – કર્તા વિભક્તિ	પ્રત્યય વગર, એ
દ્વિતીયા – કર્મ વિભક્તિ	પ્રત્યય વગર, ને
તૃતીયા – કરણ વિભક્તિ	થી, વડે, દ્વારા, મારફત, થકી “એ” વગેરે
ચતુર્થી – સંપ્રદાન વિભક્તિ	ને, માટે, કાજે, વાસ્તે, સારું
પંચમી – અપાદાન વિભક્તિ	થી, એથી, થકી, વડે, માંથી વગેરે
ષષ્ઠી – સંબંધ વિભક્તિ	નો, ની, નું, ના, ભણું, કેરું, તણું
સપ્તમી – અધિકરણ વિભક્તિ	માં, એ, પર, તરફ

પ્રથમા – કર્તા વિભક્તિ

→ ક્રિયાનો કરનાર એટલે કર્તા.

→ પ્રત્યય : “અનુગ” વિના, એ, ને, થી

ઉદાહરણ

રાજા વનમાં ગયાં.

ગિલાએ છકડો લીધો.

ગાંધીજીને દેશનું કામ કરવું હતું.

રેશમા બહારગામ જાય છે.

દ્વિતીયા – કર્મ વિભક્તિ

→ કર્તા જે કાર્ય કરે તે કર્મ.

→ ક્રિયાપદની સાથે કર્મનો સંબંધ દર્શાવે છે.

→ પ્રત્યય : પ્રત્યય વગર, ને

ઉદાહરણ

પ્રદીપ ચિત્રમાં ગાંધીજીને જુએ છે.

ચિરાગ પત્ર લખે છે.

ખુશી દર્પણમાં એનું રૂપ જુએ છે.

વિદ્યાર્થી શિક્ષકને સાંભળે છે.

તૃતીયા – કરણ વિભક્તિ

→ કાર્ય કરવામાં જે ઉપયોગી બને તે સાધન.

→ કાર્ય કરવામાં જેનો ઉપયોગ થતો હોય તે.

→ ક્રિયાપદની સાથે કરણ (સાધન) નો સંબંધ દર્શાવે છે.

→ પ્રત્યય : થી, વડે, દ્વારા, મારફત, થકી “એ” વગેરે

ઉદાહરણ

તેણે કલમથી કાગળ લખ્યો.

તે ગણિતનાં દાખલા મોઢેથી ગણે છે.

બધુ કામ એ મોજથી કરતો.

બા ફાનસના ગોળાને રાખથી સાફ કરતી.

ચતુર્થી – સંપ્રદાન વિભક્તિ

→ વાક્યમાં જ્યારે કંઈ આપવાની વાત થાય ત્યારે “સંપ્રદાન વિભક્તિ” બને.

→ ક્રિયાનું ફળ જેને પ્રાપ્ત થાય તે વિભક્તિ એટેલે “સંપ્રદાન”.

→ ટૂંકમાં ક્રિયાપદ સાથે કંઈક આપવાનો સંબંધ દર્શાવે છે.

→ પ્રત્યય : ને, માટે, કાજે, વાસ્તે, સારું

ઉદાહરણ

તે ગરીબોને દાન આપો.

તે વિદ્યાર્થી શિક્ષકને ચોપડી આપતો.

સૈનિકો યુદ્ધ માટે તૈયાર છે.

પંચમી – અપાદાન વિભક્તિ

→ જ્યારે છૂટા પાડવાનો, અંતર દર્શાવવાનો કે દૂર જવાનો ભાવ દર્શાવવામાં આવે ત્યારે “અપાદાન વિભક્તિ” બને.

→ પ્રત્યય : થી, એથી, થકી, વડે, માંથી વગેરે

ઉદાહરણ

એણે ખિસ્સામાંથી પત્ર બહાર કાઢ્યો.

એ મારાથી ઘણો આગળ છે.

અમદાવાદથી રમેશ પોતાના ઘરે જાય છે.

હું તો સવારે જ ઘરેથી નીકળી ગયો છું.

ષષ્ઠી – સંબંધ વિભક્તિ

→ એક નામનો સંબંધ જ્યારે અન્ય નામ સાથે જોડાય ત્યારે સંબંધ વિભક્તિ બને છે.

→ જ્યારે વ્યક્તિ- વ્યક્તિ, વસ્તુ – વસ્તુ કે વ્યક્તિ- વસ્તુ વચ્ચેના સંબંધ દર્શવવામાં આવે ત્યારે “સંબંધ વિભક્તિ” બને.

→ ટૂંકમાં સંજ્ઞા સાથે સંજ્ઞાનો સંબંધ દર્શાવે છે.

→ પ્રત્યય : નો, ની, નું, ના, ભણું, કેરું, તણું

ઉદાહરણ

પિતાજીની શક્તિ અદભૂત હતી.

આ શાળાનાં બાળકો ભણવામાં હોશિયાર છે.

પતિ કેરી પત્ની.

ડુંગર, કેરી ખીણમાં ગંભુ નામે ગામ

સપ્તમી – અધિકરણ વિભક્તિ

→ ક્રિયાનું સ્થાન કે સમય દર્શાવે તે વિભક્તિને “અધિકરણ વિભક્તિ” કહે છે.

→ ક્રિયાનો આધાર જેના પર હોય તે “અધિકરણ વિભક્તિ” કહેવાય છે.

→ પ્રત્યય : માં, એ, પર, તરફ

ઉદાહરણ

રમેશ ઘરમાં છે.

મારા પિતાજી સવારમાં ગામ જવા નીકળ્યા.

ઝાડની ડાળીએ ઝૂલતા પક્ષીઓ નિદ્રામાં ડૂબ્યા.

અષ્ટમી – સંબોધન વિભક્તિ

→ વાકયમાં જ્યારે કોઈને સીધું સંબોધન આપવામાં આવ્યું હોય ત્યારે “સંબોધન વિભક્તિ” બને છે.

ઉદાહરણ

બહેન, મેન માફ કરજો.

ભાઈ! આ કાર્ય તમે જ કરજો.

હે ઈશ્વર ! આ શું થઈ ગયું?

ભાઈ, તમે ધીરજ રાખો.

Facebook Page માં જોડાવવા માટે અહીં ક્લિક કરો
WhatsApp ગ્રૂપ માં જોડાવવા માટે અહીં ક્લિક કરો
Telegram Channel માં જોડાવવા માટે અહીં ક્લિક કરો