Geography Plateau and Classification of Plateau | ઉચ્ચપ્રદેશ અને ઉચ્ચપ્રદેશોનું વર્ગીકરણ

ઉચ્ચપ્રદેશ (Plateau)

→ સમુદ્ર સપાટીથી આશરે 180 મીટરથી વધુ ઊંચાઈ ધરાવતા ભાગ જેના ઉપરનો માથાવાળો ભાગ મેજ જેવા સપાટ શિખરવાળા તેમજ સીધા ઢોળાવવાળા ભૂમિસ્વરૂપને ઉચ્ચપ્રદેશ કહે છે.

→ ઉચ્ચપ્રદેશની ઊંચાઈ સામાન્ય રીતે 300 મીટર કરતાં વધુ હોય છે પણ ઘણા ઉચ્ચપ્રદેશ મેદાન કરતા પણ નીચાં હોય છે.

→ ઊંચાઈનો આંક પર્વતની જેમ ભ્રામક છે. જેમકે Us નું પ્રેરીનું મેદાન તેના પૂર્વ ભાગના પીડમોન્ટના ઉચ્ચપ્રદેશ કરતાં વધુ ઊંચાઈ ધરાવે છે.

→ જ્યારે ઘણા ઉચ્ચપ્રદેશ સામાન્ય પર્વત કરતા પણ ઊંચા હોય છે જે તિબ્બટનો ઉચ્ચપ્રદેશ 5000 મીટર કરતાં એન ઊંચો છે.

→ સમગ્ર વિશ્વમાં ઉચ્ચપ્રદેશો ભૂમિખંડોના 33 % વિસ્તાર રોકે છે.

→ ઉચ્ચપ્રદેશને ટેબલલેન્ડ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

ઉચ્ચપ્રદેશના પ્રકાર

→ ઉચ્ચપ્રદેશોને તેમના ભૌગોલિક સ્થાન તેમજ નિર્માણ ક્રિયાના આધારે નીચે પ્રમાણે વિભાજિત કરવામાં આવ્યા છે.

1. આંતર પર્વતીય ઉચ્ચપ્રદેશ (Intermountain Plateau)


2. પર્વત – પ્રાંતી ઉચ્ચપ્રદેશ (Piedmont Plateau)


3. ખંડિય ઉચ્ચપ્રદેશ (Continental Plateau)


4. કિનારાના ઉચ્ચપ્રદેશ (Coastal Plateau)


5. ગુંબદાકાર ઉચ્ચપ્રદેશ (Dom Shaped Plateau)

આંતર પર્વતીય ઉચ્ચપ્રદેશ (Intermountain Plateau)

→ જે ઉચ્ચપ્રદેશ ચારે બાજુથી ઘેરાયેલો હોય તેને "આંતર પર્વતીય ઉચ્ચપ્રદેશ" કહે છે.

→ ભૂસન્નતિવાળાંક પર ક્ષૈતિક દિશાનું દબાણબળ લાગતાં ગેડ પર્વતો ઊંચકાઈ આવે ત્યારે મધ્ય ભાગ ગેડ પડ્યા વગર જ મૂળ સ્થિતિમાં ઊંચકાઈ આવે છે.

→ આ મધ્ય ભાગના આંતર- પર્વતીય ઉચ્ચપ્રદેશના ઢોળાવો પર્વતની સાથે ભળી જાય છે. ઉચ્ચપ્રદેશો કરતાં તેમની ઊંચાઈ વધુ છે.

→ ભારતની હિમાલય શ્રેણીની ઉત્તરે આવેલ તીબેટનો ઉચ્ચપ્રદેશ આંતર પર્વતીય ઉચ્ચપ્રદેશનું ઉદાહરણ છે.

→ ઉદાહરણ :

કોલંબિયાનો ઉચ્ચપ્રદેશ (ઉત્તર અમેરિકા)

બોલિવિયાનો ઉચ્ચપ્રદેશ (દક્ષિણ અમેરિકા)

પર્વત- પ્રાંતી ઉચ્ચપ્રદેશ (Piedmont Plateau)

→ જે ઉચ્ચપ્રદેશની એક તરફ ઊંચા પર્વતો હોય અને બીજી તરફના ઢોળાવ નીચાં મેદાનો કે સમુદ્રકિનારામાં મળી જતાં હોય તેવા ઉચ્ચપ્રદેશોને "પર્વત- પ્રાંતી ઉચ્ચપ્રદેશ" કહે છે.

→ ઉદાહરણ :

પીડમોન્ટ ઉચ્ચપ્રદેશ

પેન્ટાગોનીયાનો ઉચ્ચપ્રદેશ (દક્ષિણ અમેરિકા)

શિલોંગનો ઉચ્ચપ્રદેશ

ખંડિય ઉચ્ચપ્રદેશ (Continental Plateau)

→ પૃથ્વીના પેટાળમાંથી થતી મંદ ભૂ-સંચલન ક્રિયાના કારણે સમગ્ર ભૂમિખંડ કે તેનો ઘણો મોટો ભૂ- ભાગ સમતલ સપાટી સાથે ઊંચકાયો હોય તેવા ભૂમિસ્વરૂપને "ખંડિય ઉચ્ચપ્રદેશ" કહે છે.

→ ખંડિય ઉચ્ચપ્રદેશને “શીલ્ડ” પણ કહેવાય છે.

→ ફાટપ્રસ્ફોટનથી લાવા પથરાઈને ઠરવાથી આ પ્રકારનો ઉચ્ચપ્રદેશ રચાય છે.

→ દક્ષિણ ભારતમાં આવેલ ઉચ્ચપ્રદેશ આવેલ ઉચ્ચપ્રદેશ એ ખંડિય ઉચ્ચપ્રદેશનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે.

→ ઉદાહરણ :

ગ્રીનલેન્ડનો ઉચ્ચપ્રદેશ

અરબસ્તાનનો એન્ટાર્કટિકાનો ઉચ્ચપ્રદેશ

દક્ષિણ આફ્રિકાનો ઉચ્ચપ્રદેશ વગેરે..

કિનારાનો ઉચ્ચપ્રદેશ (Coastal Plateau)

→ ભૂ-સંચલનથી સમુદ્ર કિનારા નજીકના પ્રદેશો સમુદ્ર સપાટીથી વધુ ઊંચાઈ સુધી ઊંચકાય અથવા ભૂમિખંડોના તટવર્તી પ્રદેશો નીચે બેસી જવાથી બાકી રહેલા ઊંચા ભાગને “કિનારાનો ઉચ્ચપ્રદેશ” કહે છે.

→ આવા ઉચ્ચપ્રદેશો મોટા ભાગે ખંડિય છાજલી સાથે એકરૂપ થયેલા હોય છે.

→ દક્ષિણ ભારતના પૂર્વ કિનારાનો કોરોમાંડલનો ઉચ્ચપ્રદેશ એ કિનારાના ઉચ્ચપ્રદેશ તરીકે જાણીતો છે.

ગુમ્બદાકાર ઉચ્ચપ્રદેશ (Dom Shaped Plateau)

→ મેગ્માના દબાણથી ગુમ્બદાકાર ઉત્થાન થવાથી રચાય છે.

→ ભારતમાં છોટા નાગપુર અને રામગઢનો ઉચ્ચપ્રદેશ