→ વનસ્પતિ અંત:સ્ત્રાવો વનસ્પતિ અને તેની ક્રિયાઓ વચ્ચે સમન્વય સ્થાપિત કરનાર રાસાયણિક પદાર્થ છે. જે વનસ્પતિની વૃદ્ધિ અને ચયાપચયની ક્રિયાઓને નિયંત્રિત અને પ્રભાવિત કરે છે. આવા હોર્મોન બે પ્રકરના છે
→ વૃદ્ધિ હોર્મોન : ઓક્સિન, જીબ્રેલીન, સાઈટોકાઈનીન
→ વૃદ્ધિ અવરોધક હોર્મોન : એબ્સીસીક એસિડ, ઇથિલીન
→ આ બધા અંત: સ્ત્રાવોમાં સૌથી મહત્વનો અંત: સ્ત્રાવ ઓક્સિન છે.
ઓક્સિન (Auxins)
→ આ હોર્મોન્સની શોધ ચાર્લ્સ ડાર્વિને ઈ.સ. 1880માં કરી હતી.
→ તે વિવિધ અંત: સ્ત્રાવોનો સમૂહ છે.
→ આ હોર્મોન્સ વનસ્પતિના વૃદ્ધિનું નિયમન અને નિયંત્રણ માટે જવાબદાર છે તથા પાનનું ખરવું અને ફળનું છૂટું પડવું આ હોર્મોન્સને આધારે થાય છે. ઉ.દા. IAA, 2, 4-D
જીબ્રેલીન (Gibberellins)
→ આ અંત: સ્ત્રાવોની શોધ ઈ.સ. 1926માં કુરોસાવાએ કરી હતી.
→ જે બીજના અંકુરણ તથા ફૂલ બનાવવામાં અગત્યનો ભાગ ભજવે છે.
સાઈટોકાઈનિન (Cytokinins)
→ શોધ : સ્કુગ અને મિલર
→ આ હોર્મોન્સ ડાળીમાં રહેલા કલિકાઓની વૃદ્ધિ તથા વનસ્પતિના પ્રોટીનના સર્જન માટે જવાબદાર છે.
→ વનસ્પતિના હરિતકણ ટકાવી રાખવા જરૂરી છે.
એબ્સીસીક એસિડ (Abscisic Acid)
→ પાણીની અછત જેવી સ્થિતિઓમાં પર્ણરંધ્રો બંધ કરી વનસ્પતિમાં રહેલી બાષ્પને વાતાવરણમાં ઉત્સર્જિત થતી અટકાવે છે.
→ ફળ પાક્યા પછી વૃક્ષ પરથી પડી ન જાય તે માટે આ હોર્મોન્સનો છંટકાવ કરવામાં આવે છે.
ઈથિલીન (Ethylene)
નોંધ :
→ તે ફળ પકવવા માટે જવાબદાર છે.
→ માદા પુષ્પોની સંખ્યામાં વૃદ્ધિ કરે છે.
→ કેલ્શિયમ કાર્બાઈડનો ઉપયોગ પણ ફળ પકવવા માટે કરવામાં આવે છે.
0 Comments